Blog

„Był legendą. Gwiazdą kina i obserwatorem gwiazd” – napisał komentator „Tygodnika Powszechnego”. Była to jedna „ z najbardziej monumentalnych instalacji naukowych na świecie” stwierdził dziennikarz tygodnika „Polityka”. 1 grudnia nad ranem czasu lokalnego zawaliła się na czaszę 900-tonowa platforma z odbiornikiem radioteleskopu Arecibo, przez ponad 50 lat największego teleskopu na świecie.

Kiedy w roku 1963 oddawano go do użytku był największym na świecie radioteleskopem o pojedynczej czaszy (305 metrów średnicy – blisko trzy razy więcej, niż długość boiska na Stadionie Narodowym). Zbudowano go w okolicach miejscowości Arecibo (Puerto Rico). Składa się z blisko 40 tys. aluminiowych paneli tworzących zwierciadło, od którego odbijały się fale elektromagnetyczne emitowane przez obiekty kosmiczne. Zwierciadło skupiało je w zwierciadle wtórnym, umieszczonym na zawieszonej 150 m nad ziemią, ważącej 900 ton platformie. Wykorzystywano go w badaniach radioastronomicznych, atmosferycznych i radarowych realizowanych przez Uniwersytet Cornell, SRI International, USRA oraz Metropolitan University w Portoryko we współpracy z NSF. Korzystanie z teleskopu umożliwiano też innym jednostkom naukowym. Dopiero w 2016 roku w Chinach powstał większy od niego radioteleskop
FAST (o średnicy 500 metrów).

„Jest jednym z najlepiej rozpoznawalnych na całym świecie symboli nauki. Badał między innymi ruch Merkurego, gwiazdy, pulsary, asteroidy, mgławice i galaktyki, odkrywał pierwsze planety pozasłoneczne, a do tego wysłał w Kosmos nasz pierwszy celowo opracowany komunikat radiowy przeznaczony dla hipotetycznych obcych cywilizacji z odległych planet” – napisała Dr Elżbieta Kuligowska z Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Jagiellońskiego. Radioteleskop Arecibo wysłał wiadomość do Gromady Herkulesa, dotrze tam za mniej więcej 25 tys. lat. Tak zwany Komunikat z Arecibo to pierwsza próba nawiązania przez ludzkość komunikacji z Obcymi.

Umożliwił dokonanie znaczących odkryć naukowych. „W 1974 r. dzięki obserwacjom w Arecibo Russell A. Hulse i Joseph H. Taylor Jr. odkryli istnienie pulsara podwójnego, czyli pary orbitujących wokół siebie gwiazd neutronowych. Obiekt o mało wdzięcznej nazwie PSR B1913+16 pozwolił uczynić kolejny krok potwierdzający słuszność ogólnej teorii względności Einsteina – dowieść istnienia fal grawitacyjnych. 20 lat później Russell i Taylor otrzymali za to Nobla w dziedzinie fizyki” – przypomina Karol Jałochowski z tygodnika „Polityka”. W 1990 roku urodzony w Szczecinku astronom Aleksander Wolszczan zmierzył okresy oscylacji pulsara PSR 1257+12, co pozwoliło mu odkryć krążące wokół niego trzy pierwsze poznane przez ludzkość planety pozasłoneczne.

Teleskop Arecibo był też wykorzystywany w działaniach pozanaukowych. Zagrał w filmach „Kontakt”, „Goldeneye” z Jamesem Bondem, „Archiwum X”. Jest również uważany za jedną z głównych atrakcji turystycznych Puerto Rico, przyciągając około 90 000 odwiedzających rocznie. Był również wykorzystywany przez wywiad Stanów Zjednoczonych do określania pozycji stacji radarowych ZSRR na podstawie sygnałów odbitych od Księżyca.

10 sierpnia 2020 roku doszło do poważnej awarii: urwał się jeden z kabli podtrzymujących metalową platformę znajdującą się nad radioteleskopem powodując uszkodzenie jego czaszy na długości około 30 metrów. W trakcie spadku kabel uszkodził także kilka paneli kopuły. 6 listopada pękł główny kabel na tej samej wieży. Niezależne firmy inżynieryjne zgodnie stwierdziły, że konstrukcja teleskopu jest zagrożona katastrofalną awarią, a jego kable mogą już nie być w stanie znosić obciążeń, jakie miały wytrzymywać. Według specjalistów ewentualna naprawa anteny byłaby zbyt ryzykowna i nie dawała pełnej gwarancji bezpieczeństwa.

Komentując decyzję o likwidacji anteny z Arecibo Edgard Rivera-Valentín, naukowiec z Universities Space Research Association w Lunar and Planetary Institute w Teksasie powiedziął:

– „Pomyśl, co oznacza most Golden Gate dla San Francisco czy Statua Wolności dla nowojorczyków. Arecibo jest tym i więcej dla Puerto Rico.

Przez 60 lat z Arecibo skorzystało ponad 250 naukowców. Zgromadzono 3,5 petabajtów danych, które wciąż są badane. – Proces pożegnania się z Arecibo z pewnością potrwa kilka lat. To nie będzie natychmiastowe – powiedział Aleksander Wolszczan, cytowany przez portal phys.org.

Niestety – pożegnanie z teleskopem z Arecibo trwało znacznie krócej.

(raj)

Żródła: naic.edu, Phys.org,  portal Nauka UJ (Uniwersytet Jagielloński), urania.edu.pl, „Tygodnik Powszechny”, „Polityka”