Blog

To zdumiewające, ale więcej wiemy o kształcie powierzchni Księżyca i
Marsa niż o tym, jak ukształtowane jest dno światowych oceanów. Jak wynika z
danych Fundacji Seabed 2030 jak dotąd zmapowanych zostało niespełna 20 procent oceanicznego
dna. A ponieważ wodą pokryte jest ponad 70 proc. Ziemi można powiedzieć, że
większa część powierzchni naszej planety nadal pozostaje dla nas tajemnicą.

Dno oceanów to zróżnicowany teren, składający się z głębokich rowów i
długich łańcuchów górskich, utworzonych przez procesy geologiczne kształtujące
Ziemię. Ukształtowanie dna ma wpływ na przebieg prądów oceanicznych, wpływa na
cyrkulację wody, morską faunę i florę, a więc na nasz klimat i ma duże
znaczenie dla zagrożenia, przed którymi stoją społeczności zamieszkujące obszary
przybrzeżne. Szczegółowa wiedza o ukształtowaniu
morskiego dna może pomóc na przykład w minimalizowaniu skutków tsunami. Badania
nad ułożeniem płyt tektonicznych i aktywnością sejsmiczną w niektórych
regionach świata, pozwalają na nieco wcześniejsze wykrycie niszczącej,
śmiercionośnej fali.

W regionach o płytszej wodzie dokładna znajomość głębokości dna
morskiego jest istotna dla celów nawigacyjnych i ostrzeżeń przed zagrożeniami
dla żeglugi. Jest to również ważne dla badania  i eksploatacji zasobów morskich czy usuwania
z dna morskiego niebezpiecznych odpadów.

Dane batymetryczne w głębokich oceanach zaczęto gromadzić w
połowie XIX wieku przy użyciu prostych linii pionowych (sznurka lub liny),
oznaczając głębokość w regularnych odstępach czasu. Od początku XX wieku
głębokości oceanów była badana metodami akustycznymi (za pomocą fal
dźwiękowych). Ze statku wysyłany jest impuls dźwiękowy, a głębokość jest
określana poprzez podzielenie prędkości dźwięku (około 1500 metrów na sekundę)
przez połowę czasu potrzebnego do usłyszenia (zarejestrowania) echa (połowę
czasu, ponieważ czas całkowity obejmowałby „wędrówkę” dźwięku od statku do dna
morskiego i z powrotem). Te wczesne systemy pomiaru głębokości dają głębokość w
jednym punkcie, zwykle poniżej stępki statku, i są nazywane echosondami jednowiązkowymi 

Od późnych lat siedemdziesiątych XX wieku coraz bardziej
powszechne stało
się mapowanie
batymetryczne wielu wiązek. Różni się to od sondowań
pojedynczych wiązek akustycznych tym, że dźwięk jest przenoszony poniżej i na
boki statku badawczego, co pozwala na uzyskanie pełnego obrazu dna morskiego, a
nie tylko szeregu pojedynczych punktów. Głębokości w tym korytarzu są
automatycznie rejestrowane na komputerze w celu przetwarzania danych, i
zapisania ich w formie mapy.

Ze względu na olbrzymią powierzchnię światowych oceanów zbadanie
całego dna przy wykorzystaniu obu tych metod zajęłoby ponad 200 lat. Dlatego na
mniej wykorzystywanych obszarach zaczęto wykorzystywać batymetrię
satelitarną. Satelity co prawda nie „widzą” dna oceanu, ale mogą mierzyć
zmiany wysokości jego powierzchni wywołane topografią dna. Okazuje się bowiem,
że powierzchnia oceanów nie jest „równa”. Dodatkowe przyciąganie grawitacyjne
elementów dna morskiego, takich jak podwodne góry, powoduje niewielkie zmiany
grawitacji, które z kolei powodują niewielkie zmiany wysokości powierzchni
oceanu. Jak podaje na swojej stronie internetowej GEBCO (General Bathymetric Chart
of the Oceans ) – międzynarodowej organizacja geologów i
hydrografów, którzy pracują nad rozwojem zbiorów danych batymetrycznych i
ich udostępnieniem światowej społeczności – góra na dnie oceanu zwiększa
siłę grawitacji Ziemi, powodując gromadzenie się wokół niej dodatkowej
wody. Na przykład góra na dnie oceanu, która ma 2000 m wysokości, powoduje
„wybrzuszenie” powierzchni morza o wysokości ok. 20 cm. Niewiele, ale
można tę różnicę zmierzyć z kosmosu, prognozując w ten sposób kształt dna.

21 czerwca 2020 r., z okazji
Światowego Dnia Hydrografii, Fundacja Nippon-GEBCO Seabed 2030 ogłosiła
w Londynie, że w ciągu ostatniego roku udało się zwiększyć zmapowaną
powierzchnię światowych oceanów z 15 do 19 procent (o ok. 14,5 mln km2) – nowe
dane odpowiadają obszarowi dwukrotnie większemu od Australii.

Kształt
dna morskiego jest kluczowym parametrem dla zrozumienia mechanizmu cyrkulacji
oceanów, które rozprowadzają ciepło między tropikami i biegunami, pływów,
wzrostu poziomu morza. Dane batymetryczne są też podstawą ocenę zmian
poziomu morza, w tym przewidywania tsunami i fal sztormowych, mają więc istotne
znaczenie dla ochrony społeczności przybrzeżnych. Kompletna
mapa oceanu świata ułatwi lepsze zrozumienie podstawowych procesów, w tym,
transportu osadów, rozmieszczenia siedlisk dennych i zmian klimatu.

Dokładne,
aktualne mapy dna morskiego, uzyskane przy użyciu nowoczesnych metod
badawczych, mają też istotne znaczenie dla budowy i rozwoju zintegrowanych,
zrównoważonych ekologicznie planów rozwoju tzw. „błękitnej gospodarki”, której
celem jest zarówno ochrona zasobów morskich jak i racjonalne korzystanie z nich.
Gospodarcze wykorzystanie zasobów morza będzie miała coraz większe znaczenie
dla światowej gospodarki – w raporcie Organizacji Współpracy Gospodarczej i
Rozwoju (OECD) uznano morską energię odnawialną, przetwórstwo ryb, przemysłową
akwakulturę morską, działalność portową i połowy przemysłowe za pięć
największych sektorów wzrostu.

*******************

 Batymetria to badanie lub odwzorowanie
ziemi lub innej stałej powierzchni pod warstwą cieczy. Batymetria może
obejmować głębiny oceanów i jezior.

Nippon Foundation to prywatna
fundacja non-profit założona w 1962 roku w Japonii w celu prowadzenia
działalności filantropijnej z wykorzystaniem dochodów z wyścigów
motorówek. Fundacja kładzie nacisk na innowacje społeczne i wdrażanie pomysłów,
które przyniosą zmiany na rzecz lepszego społeczeństwa. Jego działania
obejmują tak rozległe obszary, jak walka z trądem, budowanie pokoju w Myanmarze
i przekazywanie bogactw oceanu następnemu pokoleniu.

Ogólna
mapa batymetryczna oceanów (GEBCO) jest wspólnym projektem Międzynarodowej
Organizacji Hydrograficznej (IHO) i Międzyrządowej Komisji Oceanograficznej
(MKOl) UNESCO – Edukacyjnej Organizacji Naukowej i Kultury ONZ. Jest to
jedyna organizacja międzyrządowa posiadająca mandat do mapowania całego dna
oceanu. Ma swoje początki w serii map GEBCO zainicjowanej w 1903 r. przez
księcia Alberta I z Monako i ma na celu dostarczenie najbardziej wiarygodnych,
publicznie dostępnych batymetrycznych zbiorów danych dla oceanów na świecie.

Projekt
Nippon Foundation-GEBCO Seabed 2030 to wspólny projekt Fundacji Nippon i
GEBCO. Projekt Seabed 2030, zapoczątkowany podczas Konferencji Oceanicznej
ONZ w 2017 r. przez prezesa Sasakawy z Fundacji Nippon, koordynuje i nadzoruje
pozyskiwanie i kompilację danych batymetrycznych z różnych części oceanu świata
poprzez pięć centrów w ogólnodostępnej sieci GEBCO . Cztery regionalne
centra obejmują Ocean Południowy, Ocean Arktyczny i Północny Pacyfik, Ocean
Atlantycki i Indyjski oraz Ocean Południowy i Zachodni Pacyfik. Te produkty
danych przesyłają do globalnego centrum danych w Southampton. Celem Fundacji jest
stworzenie do 2030 r. kompletnej mapy dna oceanu świata

Światowy
Dzień Hydrografii odbywa się co roku 21
czerwca. Międzynarodowy Dzień został przyjęty przez Międzynarodową
Organizację Hydrograficzną (IHO) jako coroczne święto promujące pracę
hydrografów i znaczenie hydrografii.

(raj)

Źródło: https://seabed2030.gebco.net,
https://www.gebco.net