Blog

Dzięki temu
niewielkiemu urządzeniu Polacy zostali czwartym narodem zaangażowanym w podbój  kosmosu
– po Rosjanach, Amerykanach i Czechach. Jak poinformowało Centrum Badań Kosmicznych
Polskiej Akademii Nauk 50 lat temu, dokładnie 28 listopada 1970 roku, poleciał
w kosmos spektroheliograf rentgenowski –  pierwszy skonstruowany w Polsce kompleks
instrumentów badawczych.

Propozycję dołączenia
do programu Interkosmos przywiózł z Warszawy do Wrocławia Dyrektor Instytutu
Astronomicznego Uniwersytetu Wrocławskiego, profesor Jan Mergentaler. „Wydała
się nierealna. Nikt z naukowców, którym przedstawiono pomysł, nie miał
doświadczenia w budowaniu instrumentów na misje kosmiczne. Pozostawała wiedza
książkowa i maleńki warsztat wyposażony w przestarzałe maszyny obsługiwane
przez jednego mechanika. Mimo to profesor Mergentaler zdecydował się zrobić
pierwszy przełomowy krok w metodyce badania Słońca” – wspominają dziś
pracownicy Centrum Badań Kosmicznych PAN.

Głównym problemem do rozwiązania była łączność. Pięćdziesiąt
lat temu zespół wrocławskich naukowców nie miał  technicznych możliwości przesłania wykonanych
w kosmosie zdjęć czy wyników przeprowadzonych pomiarów drogą radiową. Jedyną szansą
było skonstruowanie urządzenia, które nie spali się w atmosferze i wróci na
Ziemię. Rosjanie dysponowali rakietami, które wracały na Ziemię  – nie tak, jak współczesne rakiety
wielokrotnego użytku, bo wracał jedynie fragment z instrumentem badawczym, ale
to dawało już pewne możliwości. Mogły wynieść instrument i wrócić z nim przez
granicę atmosfery, gdzie już po oddzieleniu się od rakiety zasobnik z urządzeniem
badawczym mógł wylądować dzięki spadochronom.

Składający się z piętnastu kamer spektroheliograf
rentgenowski został umieszczony w zasobniku rakiety. Start miał odbyć się nie z
kosmodromu, lecz z poligonu w Kapustin Jarze w Obwodzie Astrachańskim w ZSRR –
jak wszystko, co związane było ze zdobywaniem kosmosu, tak i ten program otoczony
był najściślejszą tajemnicą. Rakieta wzbiła się na wysokość 500 km, czyli aż o
400 dalej niż wynosi umowna granica kosmosu, znajdująca się na wysokości 100 km
tzw. linii Kármána. Przebywała w kosmosie zaledwie 10 minut, a cała operacja
trwała około pół godziny.

– Udało się. Urządzenie przetrwało, filmy nadawały się
do wywołania, w dodatku okazało się, że mieliśmy dużo szczęścia – aparatura
zarejestrowała plamy silnej aktywności na Słońcu, plamy pojawiające się
okresowo. Całkiem przypadkiem wystrzeliliśmy nasz spektroheliograf w odpowiednim
momencie – wspomina dr Zbigniew Kordylewski z Centrum Badań Kosmicznych PAN
Zakładu Fizyki Słońca we Wrocławiu, jeden z konstruktorów urządzenia.

50 lat temu rozpoczęła
się era polskich obserwacji satelitarnych Słońca i udziału w badaniach kosmosu.

Interkosmos –  projekt
współpracy krajów socjalistycznych w realizacji programu kosmicznego ZSRR. W
ramach Interkosmos prowadzono loty bezzałogowe i załogowe z kosmonautami spoza
Związku Radzieckiego – w tym na stacje kosmiczne Salut, potem zaś
stację Mir. W 1978 toku, w ramach
programu Interkosmos, w kosmos wystartował pierwszy Polak –  Mirosław Hermaszewski,
który na pokładzie statku kosmicznego Sojuz 30 poleciał na
stację orbitalną Salut 6.
Współpracą i prowadzeniem badań kosmicznych zajęło się powołane w 1978 roku Centrum
Badań Kosmicznych Polskiej Akademii Nauk.
(kosmonautyka.pl)

Centrum Badań
Kosmicznych to interdyscyplinarny
instytut naukowy Polskiej Akademii Nauk utworzony w 1976 roku.
– prowadzi prace naukowe i
techniczne oparte na eksperymentach kosmicznych w zakresie fizyki przestrzeni
kosmicznej oraz fizycznych i geodynamicznych badań planet i Ziemi.
– łączy twórczość badawczą z kreatywnością konstrukcyjną,
– promuje zaangażowanie Polski w międzynarodowych misjach kosmicznych,
– tworzy związki badań kosmicznych z ich praktycznymi zastosowaniami w Polsce,
– jest inspirowane potrzebami nauki i krajowego rynku w zakresie technik
kosmicznych.
(CBK PAN)

Oprac. (raj)

Źródło: Centrum Badań
Kosmicznych PAN, Kosmonautyka.pl
Fot. CBK PAN, ESA